Η ΤΡΙΤΗ ΔΟΣΗ ΚΑΙ Η ΔΙΠΛΗ ΕΥΘΥΝΗ - ΘΕΣΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑΣ 2021

Την τελευταία διετία είδαμε δύο σημαντικές αλλαγές στο δημόσιο χρέος της χώρας μας. Η πρώτη αφορά στη μετακίνηση του κατά βάση απο τα χέρια ιδιωτών (τράπεζες, επενδυτικούς οργανισμούς, φυσικά πρόσωπα) σε ‘δημόσια’ θησαυροφυλάκια, οπως είναι αυτά της ΕΚΤ και των κεντρικών τραπεζών της ευρωζώνης. Η δεύτερη αφορά στο μέγεθος αυτού του χρέους. Παρά το μεγάλο ύψος των δανείων που πήρε η χώρα για να εξυπηρετηθεί το δημόσιο χρέος, αυτό διαρκώς αυξάνει και βρίσκεται πλέον σε επίπεδα υψηλότερα απ’ αυτά του 2009, φτάνοντας ήδη στο 175% του ΑΕΠ.

Την επαναγορά ομολόγων –με δανεικά χρήματα- ως εργαλείο αναδιάρθρωσης του χρέους της, η Ελλάδα την έκανε ήδη τρείς φορές την τελευταία διετία, χωρίς απ’οτι φαίνεται να είναι δική της επιλογή.

Με το πρώτο μνημόνιο η Ελλάδα δανείστηκε 110 δις Ευρώ, με υψηλό επιτόκιο, σκληρούς οικονομικά και κοινωνικά όρους και εκχώρηση κυριαρχίας. Τότε η κυβέρνηση του κ. Παπανδρέου θριαμβολόγησε λέγοντας οτι έσωζε την χώρα απο τον κίνδυνο της πτώχευσης. Η ύφεση όμως -που τροφοδοτήθηκε και απο τα μέτρα σκληρής λιτότητας- ανέβαζε διαρκώς το δημόσιο χρέος, αφού οι όποιες  δειλές προσπάθειες για ανάπτυξη και περιορισμό των δημοσίων δαπανών, δεν είδαν αποτέλεσμα. Επίσης, η πρωτοφανής αστάθεια, οδήγησε στην επανατοποθέτηση ελληνικών κεφαλαίων σε τράπεζες του εξωτερικού, διογκώνοντας έτσι το πρόβλημα.

Η ‘άσκηση’ επαναλήφθηκε τον Φεβρουάριο του 2012, με πρωθυπουργό τον κ.Παπαδήμο. Η Ελλάδα δανείστηκε – ή της δάνεισαν καλύτερα- 130 δις Ευρώ, με υποχρέωση νέου Μνημονίου  και νέων μέτρων σκληρής λιτότητας. Με την ‘άσκηση’ αυτή το δημόσιο χρέος μειώθηκε –πάντα κατά την τότε κυβέρνηση- κατά 105 δις Ευρώ, μέσω κουρέματος των ελληνικών ομολόγων, τα οποία απο ιδιώτες και ασφαλιστικούς οργανισμούς, περνούσαν σε ‘δημόσια χέρια’ . Το κούρεμα είχε και μία παράπλευρη λογική. Για να μην υπάρξει καμμία μομφή εναντίον πολιτικών και ευρωπαϊκών κυβερνήσεων, οτι έδωσαν την ευκαιρία σε ‘κερδοσκόπους’ να ξεφορτωθούν τα ελληνικά ομόλογα που διέθεταν – και έιχαν ήδη χαρακτηριστεί ως  ΄σκουπίδια΄ απο τους ‘διεθνείς οίκους αξιολόγησης’- οι ιδιώτες επενδυτές αποδέχτηκαν ‘εθελοντικά’ το κούρεμα. Δηλαδή αποδέχτηκαν να χάσουν ενα μέρος της αξίας των ομολόγων που κατείχαν. Είναι όμως περίπου βέβαιο οτι κανείς μεγάλος ‘παίκτης΄στις διεθνείς αγορές δεν ‘εχασε απο αυτό το κούρεμα. Όσοι μπορούσαν να προβλέψουν τις ευρωπαϊκές αποφάσεις - ή μπορούσαν να έχουν ενημέρωση (;) - είναι βέβαιο οτι κέρδισαν πολλά. Σε αντίθεση, αυτοί που σίγουρα έχασαν ήταν οι  ιδιώτες μικροεπενδυτές, που έδειξαν εμπιστοσύνη σε κρατικά ομόλογα, και τα ελληνικά ασφαλιστικά ταμεία, αφού μέχρι και λίγες μέρες πριν το κούρεμα, η Τράπεζα της  Ελλάδος –γνωρίζουσα- αγόραζε ελληνικά ομόλογα για λογαριασμό τους. Λίγο νωρίτερα βέβαια κάποιοι, με νομοθετική ρύθμιση, είχαν μεριμνήσει να ‘απαλλάξουν’ τις διοικήσεις των ασφαλιστικών ταμείων απο οποιαδήποτε ευθύνη για την διαχείρηση της περιουσίας τους (!).

Και απο το δάνειο αυτό – μετά το οποίο είδαμε πάλι κυβερνητικούς πανηγυρισμούς της μορφής ‘η Ελλάδα σώθηκε’ – τίποτε δεν πήγε για ανάπτυξη. Οι διαρθωτικές αλλαγές δεν προχώρησαν και οι διπλές εκλογές έφεραν τέτοια ‘χαλάρωση’, ώστε το δημόσιο χρέος τον Σεπτέμβριο του 2012 να φτάσει στο ύψος recor των  302 δις Ευρώ.

Τώρα έχουμε την τρίτη πράξη της ίδιας ‘άσκησης’. Η Ελλάδα δανείζεται 34,3 δις Ευρώ –με υποχρέωση νέων σκληρών μέτρων- τα οποία θα προστεθούν στο υπάρχον χρέος των 302 δις Ευρώ. Απο αυτά τα χρήματα τα 11,3 δις Ευρώ πήγαν ήδη στην επαναγορά ομολόγων ύψους 31,9 δις Ευρώ. Εχουμε δηλαδή μια μείωση του χρέους κατά 20,6 δις Ευρώ και, υπό συγκεκριμένους όρους και προϋποθέσεις, στους επομενους μήνες, οι εταίροι μας θα μας δανείσουν επιπλέον 14,8 δις Ευρώ. ‘Οσο όμως η ελληνική οικονομία θα συνεχίσει την υφεσιακή διαδρομή της, το χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ θα αυξάνει, αφού μειώνεται το ΑΕΠ.

Το συμπέρασμα που προκύπτει είναι πως μετά απο τέσσερα χρόνια σκληρής λιτότητας, το βασικό δημοσιονομικό προβλημα της Ελλάδας επιδεινώνεται. Ακόμη και αν όλοι οι στόχοι της χώρας, και των δανειστών μας, επιτευχθούν, το 2020 το ποσοστό του δημοσίου χρέους σε σχέση με το ΑΕΠ θα βρίσκεται στο 122%, δηλαδή θα είναι υψηλότερο απο αυτό του 2009(!).

Γιατί λοιπόν αποτυγχάνουμε στην επίτυξη των στόχων μας μέχρι τώρα;

Μια πρώτη εξήγηση θα ήταν οτι η ‘συνταγή’ των μνημονίων κάνει ένα βασικό λάθος. Τα μέτρα σκληρής λιτότητας τροφοδοτούν την ύφεση. Άρα το ΑΕΠ μειώνεται και το ποσοστό του χρέους αυξάνει. Μετά απο μία πρώτη λοιπόν περίοδο άκριτης και άκρατης αποδοχής της μνημονιακής πολιτικής, η Ελλάδα, έχοντας πάρει μια βαθειά ανάσα με την πρόσφατη δόση, θα πρέπει με νηφαλιότητα και ευθύνη να ξαναδεί με τους δανειστές της την συνταγή. Όχι βέβαια με καταγγελίες και ιδεολογήματα, αλλά μέσα απο μία ειλικρινή και σοβαρή συνεργασία για μία ρεαλιστική εκπλήρωση των υποχρεώσεων της. Προβάλοντας πλέον και μία άλλη βασική παράμετρο για την εξεύρεση οριστικής και στέρεας λύσης. Χωρίς διαγραφή χρέους που η Ελλάδα έχει πρός δημόσιες οντότητες, δεν υπάρχει ρεαλιστική λύση, αφού πάνω απο το 70% του ελληνικού χρέους βρίσκεται  πλέον στα χέρια τέτοιων αρχών.

Αυτό δεν σημαίνει φυσικά οτι η Ελλάδα δεν πρέπει να κάνει οτι τις αναλογεί. Δηλαδή να ανασυγκροτηθεί ως κράτος και ως κοινωνία στην βάση δύο βασικών κανόνων. Της κοινής λογικής και της αναγκαίας κοινωνικής δικαιοσύνης. Στην Ελλάδα υπάρχουν δυνατότητες να δημιουργηθεί πλούτος, να υπάρξει ανάπτυξη. Εκείνο που πρέπει όμως να επιτευχθεί συχρόνως είναι η δημιουργία ισχυρών αναδιανεμητικών μηχανισμών, ώστε εκείνοι που πληρώνουν σήμερα περίπου αποκλειστικά το κόστος της κρίσης, δηλαδή η μεσαία τάξη, να έχουν το μέρισμα που θα τους αναλογεί. Μόνο έτσι θα δημιουργηθούν οι κατάλληλες συνθήκες οικονομικής και κοινωνικής σταθερότητας για την προσέλκυση επενδύσεων και την δημιουργία πλούτου. Γιατί αναπτυξιακή διαδικασία χωρίς την συμμετοχή της κοινωνίας –και μόνο με συνταγές Βρυξελλών ή τεχνοκρατών- δεν μπορεί να υπάρξει.

Το ενθαρρυντικό είναι οτι ο κ.Σαμαράς, με την βιωματική σοφία των λόγων για τους οποίους απέτυχαν οι προκάτοχοι του, φαίνεται να μην αρκείται στο ‘οξυγόνο’ της πρόσφατης δόσης. ‘Σοφότεροι’ φαίνεται να είναι πλέον και οι δανειστές μας για λάθη της μέχρι τώρα συνταγής. Το ζήτημα ειναι ποιοί απο αυτούς έχουν την πολιτική αυτονομία να αξιοποιήσουν αυτη την σοφια. Εις οτι αφορά τα καθ’ ημάς, το αιτούμενο είναι να μπορέσει να ανταποκριθεί μια κοινωνία που γαλουχήθηκε με την πολιτική και κοινωνική κουλτούρα της ευκολίας και του χρέους, μία κρατικοδίαιτα μαθημένη οικονομική ελίτ, μια διοίκηση με χαμηλές – κατά κανόνα – επιχειρησιακές επιδοσεις  και ένα πολιτικό δυναμικό, του οποίου ο ορίζοντας πρέπει πια να είναι ‘πλανητικός’. Για να αντιλαμβάνεται το πολυσύνθετο ευρωπαϊκό και παγκόσμιο περιβάλλον και τις κερδοσκοπικές πρακτικές του χρηματοπιστωτικού καπιταλισμού. Αν αυτές τις πρακτικές τις καταλάβουμε και - όλοι μαζί στην Ευρώπη -  έχουμε την αυτονομία να τις αντιμετωπίσουμε, το κέρδος θα είναι για όλους. Αν η Ελλάδα αποτύχει , τότε θα χάσουμε όλοι στην Ευρώπη. Κι αυτό μεγαλώνει διπλά την ευθύνη. Και της Ελλάδας απέναντι στην υπόλοιπη Ευρώπη και της υπόλοιπης Ευρώπης απέναντι στην Ελλάδα.

Οι καιροί που έρχονται, θα δείξουν. Σε κάθε περίπτωση, τελικά, αναγκαία προϋπόθεση, για μια Ελλάδα ανάπτυξης και κοινωνικής συνοχής είναι η πολιτική σταθερότητα.  Και προϋπόθεση για την πολιτική σταθερότητα είναι η ανάπτυξη και η κοινωνική συνοχή.